تعریف شهر

شهر ، طی دهه‌های اخیر، از سوی اندیشمندان جغرافیا، جامعه شناسی، اقتصاد، جمعیت شناسی و برخی علوم دیگر، تعاریف متعددی از شهر ارائه شده‌است و جامعه شناسان از جمله انگلس و مارکس، شهر را محل تمرکز جمعیت، ابزار تولید، سرمایه، نیازها و احتیاجات و غیره می‌دانند که تقسیم کار اجتماعی، در آنجا صورت گرفته‌است. جغرافی دانان، شهر را منظره‌ ای مصنوعی از خیابانها، ساختمانها، دستگاهها و بناهایی می‌دانند که زندگی شهری را امکانپذیر می‌سازد.

تعریف شهر

کلاس‌ درس برخطی مربوط به موضوع این مقاله در کلاس‌های درس اینترنتی در بخش مطالعات شهری موجود است.

مورخان، شهر را با توجه به قدمت آن، تعریف می‌کنند و از نظر اقتصاددانان، شهر به جایی اطلاق می‌شود که معیشت غالب ساکنان آن، بر پایه کشاورزی نباشد. جمعیت شناسان نیز، تعداد جمعیت یک نقطه را، ملاک شهری بودن آن نقطه می‌دانند. اندیشمندان طراحی شهری شهر را مجموعه پیچیدهٔ سازمان یافته‌ای می‌دانند که متشکل از سه مولفه اصلی کالــبد، تصورات، و فعالیت می‌باشد، که پیوسته در حال تغییر و تحول است. شهرشناسان شهر را محلی می‌دانند که بشر دست از زمین کشیده و فکر کردن را آغاز می‌کند.

 نظریات شهرشناسی

نخستین شهرها، در بین النهرین پدید آمدند.

• تعریف جامعه شناسی: محل اجتماع جوامع انسانی که بزرگ‌تر از قریه و دارای حکومت است.
• تعریف جغرافیائی: محلی که حداقل ۵۰ هکتار وسعت و ۵۰ هزار نفر جمعیت داشته باشد.
• معماری: سازه‌ای که دارای خیابان‌های اصلی و فرعی است و خیابان‌های اصلی به صورت عمود بر هم باشند. (عمومیت ندارد) مثال نقض: پاریس.

پیشینه نام

این واژه در زبان اوستایی و پارسی هخامنشی ««خشتهر»» و بمعنی سرزمین و کشور است که در فارسی نو شهر شده و بجای بلده عربی بکار می‌رود یعنی از جمله واژگانی است در فارسی که دایره مفهوم پارینه آنها تنگتر شده‌است، همچون دیه یا ده که در پارسی هخامنشی «دهیو» و در اوستا «دخیو» بمعنی کشور یا مملکت است. نام ایران در دوره هخامنشیان نیز ««آریانام خشتهرام»» بوده بمعنی «سرزمین و پادشاهی آریاییان». اینکه از واژه خشتهره، در فارسی نو ««خ»» افتاده و «شهر» شده نظیر بسیار دارد چون خشنا = شناختن، خشب = شب، آوخشتی = آشتی و جز آن. گاهی آن ««خ»» اصلی ماقبل شین همچنان در فارسی بجا مانده چون خشنو = خشنود. هرچند امروزه از مفهوم واژه شهر کاسته شده اما وسعت دیرین آن از واژه‌های ایرانشهر و شهریار هویداست. خشتهر = شهر از مصدر «خشی» درآمده که بمعنی شاهی کردن و فرمان راندن و توانستن و یارستن است.

پسوند شهر

شهر همچنین به عنوان پسوند یا پیشوند برای ساختن نام شهرها و شهرک‌ها و گاه محله‌ها به‌کار می‌رود. تعدادی از شهرها و شهرک‌ها و محله‌هایی که نامشان با این پسوند ساخته شده عبارت‌اند از:

با پسوند در ایران: آکام‌شهر، بهشهر، گلشهر، زیباشهر، پیرانشهر، ایران‌شهر، آرین‌شهر (سده پیشین در خراسان)، نوشهر، خمینی‌شهر، شیلاشهر، سیمین‌شهر، نگین‌شهر، مینوشهر، خسروشهر و...

با پیشوند در ایران: شهرِ سوخته، شهر بابک، شهر نو، شهرآشوب، شهرشادی، شهرآرا و...

خارج از ایران:
ترکیه: ویران‌شهر و اسکی‌شهر.

ترکیب این پسوند فارسی با واژه‌های عربی نیز برای نامگذاری شهرهای ایران، پس از انقلاب ۱۳۵۷ در مورد برخی شهرها اعمال شده از جمله:

• سعادت‌شهر، اسلام‌شهر، رضوان‌شهر (پیش از انقلاب بوده) و غیره.

شهر به عنوان پیشوند

• شهر بابک ، شهر سوخته ، شهر پیر .

برای دریافت مقالات مربوط به زمینه شهری به سایت مرجع مدیریت شهری مراجعه نمایید http://www.urbanmanagement.ir

انواع طرحهای شهری

در متن این مقاله از هیچ منبع و مأخذی نام برده نشده‌است. شما می‌توانید با افزودن منابع بر طبق اصول اثبات‌پذیری و شیوه‌نامهٔ ارجاع به منابع، به ویکی‌پدیا کمک کنید. مطالب بی‌منبع احتمالاً در آینده حذف خواهند‌ شد.

‎

1- طرح هادی شهری ( Guide plan )

2- طرح جامع شهری ( Master plan )

3- طرح تفصیلی شهری ( Detailed plan )

1- طرح هادی شهری ( Guide plan )

طرح هادی شهری بیشتر برای شهرهای کوچک و شهرهایی که تا حدود 25000 نفر جمعیت دارند، تهیه میشود.

طرح هادی در حقیقت تعیین کننده اصول کلی توسعه شهرهاست. در این طرح بیشتر هدایت توسعه شهرها مورد توجه قرار دارد.از طرح هادی میتوان به عنوان برنامه ی راهنمای توسعه شهر نام برد .

این طرح، برنامه ی قبل از اجرای طرح جامع است. طرح هادی برای شهرهایی تهیه میگردد که یا فاقد بودجه طرح جامع میباشند و یا امکان اجرای طرح جامع در آنها، فراهم نشده است.

طرح هادی در کشور ما، دارای سابقه طولانی تری نسبت به طرح جامع است؛ سازمان مسئول طرحهای هادی شهری نیز وزارت کشور میباشد.

2- طرح جامع شهری ( Master plan )

طرح جامع شهر عبارت است از طرح بلند مدتی که در آن نحوه استفاده از اراضی و منطقه بندی مربوط به حوزه های مسکونی، صنعتی، بازرگانی، اداری، کشاورزی، تاسیسات و تجهیزات و تسهیلات شهری و نیازمندی های عمومی شهری، خطوط کلی ارتباطی و محل مراکز انتهای خط ( ترمینال ) و فرودگاه ها و بنادر و سطح لازم برای ایجاد تاسیسات و تجهیزات و تسهیلات عمومی مناطق نوسازی، بهسازی و اولویت های مربوط به آن تعیین می شود و ضوابط و مقررات مربوط به کلیه موارد فوق و همچنین ضوابط مربوط به حفظ بنا و نماهای تاریخی و مناظر طبیعی تهیه و تنظیم می گردد.

در واقع طرح های جامع در دو مرحله تهیه می شوند. مرحله اول شامل انجام بررسی ها، شناخت وضع موجود شهر مانند مطالعات جغرافیایی، اقلیمی، تاریخی و بررسی ویژگی های اقتصادی، اجتماعی و کالبدی شهر و در بخش آخر این مطالعات جمع بندی و تجزیه و تحلیل می باشد. در مرحله دوم، طرح کالبدی شهر و گزارش های مربوطه ارایه می شود.

طرح جامع شهری، به منظور تدوین برنامه و تعیین جهات توسعه ی شهر و تامین نیازمندیهای آن بر مبنای پیش بینی ها و اهداف توسعه شهری، تهیه میشود. طرح جامع بیشتر در مورد شهرهای بزرگ و یا شهرهایی که بیش از 25000 نفر جمعیت دارند، به مرحله ی انجام در می آید. طرح جامع، عبارتست از برنامه ای که به صورت راهنما عمل کند.

در حقیقت، طرح جامع را میتوان سیستمی دانست که خط مشی اصولی و کلی سیاست های شهری را تعیین می کند.

از طرف دیگر، طرح جامع را می توان منطقی جهت انتخاب الگوی صحیح استفاده از اراضی شهری دانست.

روش مطالعه و انجام یک طرح جامع شهری، عبارت است از مطالعه وضع موجود، تجزیه تحلیل و نتیجه گیری از وضع موجود، تعیین اهداف و اولویتها، انجام پیش بینی های لازم، ارائه طرحها و برنامه های توسعه شهری و اجرای آنها.

طرح جامع شهری، بیشتر به منظور ترویج ضوابط شهرسازی، کنترل توسعه شهرها، گرایش به نظام برنامه ریزی و هماهنگ سازی بخشهای مختلف اقتصادی و اجتماعی، با توجه به کیفیت محیط زیست و بر اساس شناخت حوزه های نفوذ طبیعی، اجتماعی و اقتصادی شهرها تهیه میشود.

با توجه به تعاریف مذکور ویژگی های اساسی طرح جامع شهری را چنین می توان برشمرد: الف ) طرح جامع، طرحی است کالبدی فضایی که با بهره گیری از تحولات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعه شهری، به بهبود سازمان فضایی شهر و رفاه اجتماعی مردم می پردازد. ب) طرح جامع از نظر زمان میان مدت و به لحاظ مقیاس برخورداری کلی است و سیاست های کلی توسعه شهر را تا مدت ده سال تعیین مینماید.

پ ( در طرح جامع نه تنها خود طرح بلکه منطقه آن نیز مورد توجه قرلر می گیرد.

ت) طرح جامع وسیله ای است برای سهل کردن تصمیم گیری و سیاست گذاری؛ که نقش هدایتی آن از جنبه های با ارزش طرح است.

پس از انقلاب نام طرح های جامع به طرح های توسعه و عمران و حوزه نفوذ شهرها تغییر یافت. به دلایلی نیز مراحل کار از دو مرحله به چهار مرحله افزایش یافت.

مقیاس نقشه های شهری، در طرح های جامع شهری اغلب 10000/1 ، 5000/1 ، 2500/1 است.

3- طرح تفصیلی شهری ( Detailed plan )

طرحی است که بر اساس معیارها و ضوابط کلی طرح جامع، نحوه استفاده از زمین های شهری را در سطح محلات مختلف شهر و موقعیت و مساحت دقیق زمین برای هر یک از آنها و وضع دقیق و تفصیلی شبکه عبور و مرور و میزان تراکم جمعیت، تراکم در واحدهای شهری، اولویت های مربوط به مناطق بهسازی، توسعه و حل مشکلات شهری و موقعیت کلیه عوامل مختلف شهری در آن تعیین می شود.

طرح تفصیلی متعاقب طرح جامع شهری و به منظور انجام برنامه های اجرایی تصویب شده ی این طرح صورت می پذیرد.

طرح تفصیلی در حقیقت، تنظیم برنامه های مفصل و انجام اقدامات جزء به جزء در مناطق و محلات شهری و طراحی آنهاست.

طرح تفصیلی شامل چهار مرحله به قرار زیر است:

1- مرحله بازشناسی

2- مرحله تثبیت برنامه ها و طرح های اجرایی

3- مرحله تشخیص و تعیین اولویت ها

4- مرحله انجام و اجرای محتوای طرح و کاربرد اراضی

اندازه نقشه ها در طرح های تفصیلی معمولاً 500/1 ، 1000/1 ، 2000/1 است.

سازمان مسئول طرح های جامع و تفصیلی وزارت مسکن و شهرسازی است.

ضمناً یادآور میشود سابقه ی تهیه ی طرح های جامع و تفصیلی در ایران به حدود سالهای 47-1346 باز میگردد.

منابع

• فرهنگ ایران باستان .
• یشتا
• دانشنامه رشد
• سایت مرجع مدیریت شهری
• آیین‌نامه تقسیمات کشوری از سایت استانداری کردستان

برای دستیابی به مقالات و پیوند های به روز مطالب رشته مدیریت شهری به سایت مرجع مدیریت شهری مراجعه نمایید

• کتاب مقدمه ای برمبانی برنامه ریزی شهری(تالیف مهندس اسماعیل شیعه)

• مجله الکترونیکی پرشین ژئو

http://www.urbanmanagement.ir 

http://fa.wikipedia.org/

لیست کتابهای مهندسی شهرسازی

لیست کتابهای مهندسی شهرسازی

کتابهای مفید برای طراحی شهری

 کتابهای مفید برای طراحی شهری

علاقه من به شهرسازی

به نظر من این رشته واقعا جالب از این لحاظ که در سهای باحالی داره 

مثل طراحی 

یا مثل جامعه شناسی ،اقتصاد وجغرافیاو... 

مثلا وقتی شما یک پارک طراحی می کنید باید بدانید که در بضی فرهنگ ها روی چمن نمی روند ولی در بعضی فرهنگ ها روی چمن میروند، پس باید چمن را متناسب با محیط طراحی کرد. 

یا در  درس درک بیان شما با حالات رفتاری افراد آشنا ی شوید. 

...

برنامه ریزی شهری

برنامه ریزی شهری 

منابع اولویت دار برنامه ریزی شهری و منطقه ای 

1. شیعه، اسماعیل؛ مقدمه ای بر مبانی برنامه ریزی شهری؛ تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران، مرکز انتشارات، 1379
2. زیاری، کرامت ا...؛ برنامه ریزی شهرهای جدید؛ تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)؛ 1379
3. مجتهدزاده، غلامحسین؛ برنامه ریزی شهری در ایران- انتشارات پیام نور
4. احسن، مجید ، مجموعه قوانین و مقررات شهرسازی، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، چاپ اول 1382
5. قریب، فریدون؛ شبکه ارتباطی در طراحی شهری؛ تهران: دانشگاه تهران؛ 1376
6. سعیدنیا،احمد؛ کتاب سبز (راهنمای شهرداری‌ها)-جلد اول:شهرسازی .جلد دوم:کاربری زمین. جلد پنجم: طرح‌های شهری در ایران
7. حبیبی، محسن  ، مسایلی.صدیقه؛ سرانه کاربری‌های شهری، وزارت مسکن و شهرسازی
8. عابدین درکوش، سعید؛ درآمدی به اقتصاد شهری . مرکز نشر دانشگاهی
9. پور محمدی، محمد رضا؛ برنامه ریزی کاربری اراضی شهری . سمت
10. کامروا، سیدمحمدعلی؛ مقدمه‌ای بر شهرسازی معاصر ایران؛ تهران: دانشگاه تهران؛ 1384
11. پور محمدی، محمد رضا؛ برنامه ریزی مسکن . سمت
12. توسلی، محمود؛ طراحی فضای شهری(جلد اول و دوم). مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی
13. زنجانی، حبیب الله ؛ مجموعه مباحث و روش‌های شهرسازی(جلد1: جمعیت). وزارت مسکن و شهرسازی
14. رفیعی، مینو ؛ مجموعه مباحث و روش‌های شهرسازی(جلد3: اقتصاد). وزارت مسکن و شهرسازی
15. رهنمایی، محمد تقی ؛ مجموعه مباحث و روشهای شهرسازی(جلد4: جغرافیا). وزارت مسکن و شهرسازی

  مبانی نطری برنامه ریزی شهری و منطقه ای:

1. پاپلی یزدی، محمد حسین؛ نظریه‌های شهر و پیرامون. سمت؛1382
2. زیاری، کرامت ا....؛ اصول و روش‌های برنامه ریزی منطقه ای؛ یزد: دانشگاه یزد؛ 1378
3. شیعه، اسماعیل؛ با شهر و منطقه در ایران ؛ تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران، مرکز انتشارات، 1378
4. دانشور، تورج، طرح ریزی کالبدی و برنامه ریزی منطقه ای در ایران، آذرخش، چاپ اول 1381
5. معصومی اشکوری،سید حسن؛اصول و مبانی برنامه ریزی منطقه ای؛1376
6. مهدی زاده.جواد؛ برنامه ریزی راهبردی توسعه شهری. وزارت مسکن و شهرسازی
7. ترجمه لادن اعتضادی؛ معماری و شهرسازی قرن بیستم. دانشگاه شهید بهشتی؛1381

 تاریخ شهر و شهرسازی:

1. حبیبی، سید محسن؛ از شار تا شهر؛ تهران: دانشگاه تهران؛ 1378
2. شوای، فرانسواز؛ شهرسازی، تخیلات و واقعیات؛ ترجمه: دکتر سید محسن حبیبی؛ تهران دانشگاه تهران، موسسه انتشارات و چاپ، 1375
3. موریس، جیمز؛ تاریخ شکل شهر، تا انقلاب صنعتی؛ ترجمه: راضیه رضازاده؛ تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، چاپ دوم، 1374
4. استروفسکی، واتسلاف؛ شهرسازی معاصر، از نخستین سرچشمه‌ها تا منشور آتن؛ ترجمه: لادن اعتضادی؛ تهران: مرکز نشر دانشگاهی؛ 1378
5. پاپلی یزدی.محمد حسین؛ نظریه های شهر و پیرامون. سمت؛1382
6. کامروا، سیدمحمدعلی؛ مقدمه‌ای بر شهرسازی معاصر ایران؛ تهران: دانشگاه تهران؛ 1384
7. سلطان‌زاده،‌حسین؛ مقدمه ای بر تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران . انتشارات امیر کبیر

منابع ارشد طراحی شهری

منابع ارشد طراحی شهری

1.کنگانی، محمد – واژه‌نامه تخصصی طراحی شهری – نشر سمر
2. مدنی‌پور، علی – طراحی فضای شهری – شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری
3. براند فری، هیلدر – طراحی شهری (به سوی یک شکل پایدارتر شهر) - مترجم: حسین بحرینی – شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری
4. فون مایس، پی‌یر – نگاهی به مبانی معماری (از فرم تا مکان) – مترجم: سیمون آیوازیان – دانشگاه تهران
5. بنتلی، ای‌ین؛ الکک، آلن؛ مورین، پالن؛ گلین، سومک؛ اسمیت، گراهام – محیطهای پاسخده – مترجم: دکتر بهزادفر – دانشگاه علم و صنعت
6. حبیبی، سیدمحسن؛ مقصودی، ملیحه – مرمت شهری – دانشگاه تهران
7. قبادیان، وحید – مبانی و مفاهیم در معماری معاصر غرب – دفتر پژوهشهای فرهنگی
8. حبیبی، سیدمحسن – از شار تا شهر – دانشگاه تهران
9. بحرینی، حسین – تحلیل فضاهای شهری – دانشگاه تهران
10. چرمایف، سرج؛ الکساندر، کریستوفر – عرصه‌های زندگی جمعی و زندگی خصوصی – مترجم: حسین بحرینی – دانشگاه تهران
11. بحرینی، حسین – تجدد، فراتجدد و پس از آن در شهرسازی – دانشگاه تهران
12. لینچ، کوین – تئوری شکل شهر – مترجم: حسین بحرینی – دانشگاه تهران
13. اوستروفسکی، واتسلاف – شهرسازی معاصر – مترجم: لادن اعتضادی – مرکز نشر دانشگاهی
14. بحرینی، حسین – فرآیند طراحی شهری – دانشگاه تهران
15. مانیا گولامپونیانی، ویتوریو – معماری و شهرسازی در قرن بیستم – مترجم: لادن اعتضادی – دانشگاه شهید بهشتی
16. گلکار، کوروش – کندکاوی در تعریف طراحی شهری – مرکز مطالعات شهرسازی و معماری ایران
17. بیکن، ادموند – طراحی شهرها – مترجم: فرزانه طاهری – مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران
18. توسلی، محمود؛ بنیادی، ناصر – طراحی فضای شهری – مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران
19. توسلی، محمود – طراحی شهری در بخش مرکزی تهران - مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران
20. شفیعی، سعید؛ مبانی و فنون طراحی شهری
21. یازوسکی، اندره؛ مبانی طراحی شهری؛ ترجمه راضیه رضازاده و عباس زادگان؛ انتشارات دانشگاه علم و صنعت
22. توسلی، محمود؛ اصول و روشهای طراحی شهری و فضاهای مسکونی ایران
23. گیدیون، زیگفرید؛ فضا، زمان و معماری؛ ترجمه: منوچهر مزینی
24. براند، هیلن؛ معماری اسلامی؛ ترجمه: شیرازی
25. پیرنیا، محمد کریم؛ سبک‌شناسی معماری ایران
26. پیرنیا، محمد کریم؛ آشنایی با معماری اسلامی ایران
27. بنه‌ولو، لئوناردو؛ تاریخ شهر
28. بنه‌ولو، لئوناردو؛ آشنایی با تاریخ معماری
29 کریر، راب؛ فضاهای شهری؛ ترجمه: خسرو هاشمی‌نژاد
30. چینگ؛ معماری، فرم، فضا و نظم
3. توسلی، محمود؛ ساخت شهر و معماری در اقلیم گرم و خشک ایران
32. سلطان‌زاده، حسین؛ فضاهای شهری در بافت تاریخی؛ انتشارات دفتر پژوهشهای فرهنگی

چارت مهندسی شهرسازی

برای مشاهده چارت مهندسی شهرسازی روی ادامه مطلب کلیک کنید.