مبانی اقتصاد اسلامی

شهرسازی

شهرسازی (برنامه‌ریزی و طراحی شهری)

(کد : 108)

 شهرسازی، یکی از رشته هایی است که در نیم قرن اخیر توجه بسیاری به آن شده است و دانشکده و کالجهای معروف بسیاری به آن روی آورده اند. این رشته، امروزه، کمک شایانی به حل معضلات در سطح شهر و کل جوامع کرده است و توانسته جایگاه ویژه ای برای خود کسب کند.

      در کشور نیز نیاز بسیاری به متخصص و کارشناس در این رشته احساس شده و می شود و دانشگاههای مختلفی، سعی بر تاسیس و ایجاد این رشته نموده اند. در سطح مدیران کشور نیز کم کم، نیاز به رشته ای همچون شهرسازی احساس شده است و بسیاری از مدیران شهری سعی در فرا گرفتن این دانش، بصورت دانشگاهی و غیره داشته اند. به عنوان نمونه، در حالی که تا چند سال پیش، معدودی از شهرداران در سطح کشور، دارای تحصیلات در زمینه شهرسازی بودند، اما امروزه، این تعداد به شدت افزایش یافته و کم کم سایر مدیران نیز نیاز به کسب این دانش را احساس نموده اند.

      علاوه بر انجام عملیات عمرانی، محاسبات سازه، بحثهای معماری و ......... که اکثرا بر روی تک بنا و یا یک محدوده مشخص متمرکز هستند، نیاز بسیار زیادی به رشته ای همچون شهرسازی احساس می شود تا بتواند علاوه بر این مباحث، در سطحی کلان تر وارد صحنه شده و بتواند مباحثی همچون اقتصاد، جامعه شناسی، روان شناسی، جغرافیا، آمار، سوانح طبیعی (زلزله و ........)، مدیریت، حمل و نقل، ترافیک، GIS و ......... را با مسائل فوق ترکیب کرده و نتیجه ای بهینه را سبب شود.

      رشته شهرسازی، در واقع مفصلی بین علوم گوناگون است، از علوم انسانی گرفته، همانند جامعه شناسی، اقتصاد، مدیریت و ........ تا علوم فنی و مهندسی، همانند عمران، تاسیسات، ترافیک، حمل و نقل و .......  و هنر، همانند طراحی، معماری و .............. .

      هم اکنون رشته شهرسازی در مقطع کارشناسی ارشد دو گرایش زیر را شامل می شود:

1. شهرسازی- برنامه ریزی شهری و منطقه ای
2. شهرسازی- طراحی شهری

که البته قرار است در طول یکی، دو سال اخیر نیز گرایشهایی همچون برنامه ریزی منطقه ای، مدیریت شهری و برنامه ریزی مسکن نیز اضافه شوند.

رشته شهرسازی از سال 1365 در دانشگاه تهران تدریس می شود. قبل از انقلاب نیز برای مدت کوتاهی در سالهای 1355 و 1356 این رشته در دانشگاهها تدریس می شد. پس از دانشگاه تهران، در سال 1369، دانشگاه شهید بهشتی (دانشکده معماری و شهرسازی) در این رشته دانشجو پذیرفت. سپس دانشگاههای علم و صنعت، تربیت مدرس، شیراز و آزاد اسلامی نیز جهت تربیت کارشناسان شهرسازی اقدام به پذیرش دانشجو کردند. در یکی، دو سال اخیر نیز دانشگاههای هنر اصفهان و یزد نیز در این زمینه فعال شده اند.

      این رشته هم اکنون در سطح جهانی دارای بازار کار فراوانی است و به علت نوپا بودن و همچنین به علت آن که دارای زمینه های کاری متفاوت و متنوعی است، هنوز بازار کار آن اشباع نشده است. به عنوان نمونه، کشور کانادا، بالاترین امتیاز را برای اشخاصی که دارای مدرک شهرسازی هستند، جهت مهاجرت و یا ادامه تحصیل، قائل است. توجه به این نکته حائز اهمیت است که تا 5 سال پیش، این رشته تنها در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری وجود داشته است و به تازگی در مقطع کارشناسی نیز فعالیتهایی صورت گرفته است، بنابراین با بازار کار اشباع از نیروی کار مواجه نیستیم.

     زمینه های کاری رشته شهرسازی بسیار متفاوت و متنوع است، در بخش دولتی، در سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، شهرداریها، وزارت کشور، استانداریها و سایر ارگانهای وابسته به وزارت کشور، وزارت مسکن و شهرسازی و ........ و در بخش خصوصی، در شرکتهای مهندسین مشاور شهرسازی، معماری، برنامه ریزی منطقه ای و ........... . در ذیل به برخی از زمینه های کاری اشاره می شود:

1. تهیه طرحهای شهری و منطقه ای (جامع، تفصیلی، ساختاری، شهرستان، هادی و ........)
2. مشاوره در امور شهری و منطقه ای به مدیران و مسئولان رده بالا
3. فعالیت در شهرداریها
4. فعالیت در استانداریها
5. فعالیت در وزارتخانه های مربوطه (مسکن و شهرسازی، راه و ترابری، کشور و ........)
6. نظارت بر ساختمانهایی با ارتفاع بیش از 8 طبقه بر طبق قانون
7. انجام پروژه های محوطه سازی
8. برنامه ریزی و طراحی شهرکهای گوناگون (مسکونی، صنعتی، تجاری و ........)
9. برنامه ریزی و طراحی شهرهای جدید
10. مکان یابی عناصر و کاربریهای گوناگون شهری
11. توانایی راه اندازی و استفاده از سیستم GIS
12. فعالیت گروهی با سایر تخصصها در پروژه های گوناگون
13. فعالیت در مشاوران خصوصی و نیمه خصوصی شهرسازی، معماری، راه و ساختمان، طراحی شهری، برنامه ریزی منطقه ای و ............
14. تدریس دانشگاهی (که امروزه به علت افزایش تعداد دانشگاهها و پذیرفته شدگان در این رشته، به شدت با کمبود استاد مواجه هستیم)
15. استفاده از تخصص مقطع کارشناسی و این رشته بصورت توام و در نتیجه افزایش کارآیی و تاثیرگذاری (همانند استفاده مشترک از رشته عمران و شهرسازی که می تواند علاوه بر مسائل سازه و عمرانی، زمینه کاری در مباحثی همچون، مطالعه طرحهای بالادست، محوطه سازی، مسائل طراحی و .......... را فراهم آورد)
16. و .................

      زمینه ادامه تحصیلات در مقطع دکتری در این رشته، چه در خارج و چه در داخل و بویژه بورسیه از سازمانهای گوناگون وجود دارد. لازم به ذکر است که رشته شهرسازی در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا در ایران دانشجو می پذیرد. در مقطع کارشناسی، نخستین گروه از دانشجویان رشته شهرسازی در سال 1382 فارغ التحصیل شدند. ولی در مقطع کارشناسی ارشد، این رشته از سابقه طولانی برخوردار است و در مقطع دکترا نیز به تازگی و چند سالی است که دانشکده های گوناگون شروع به فعالیت کرده اند و دانشجویانی نیز فارغ التحصیل شده اند.

     به علت آن که تنها از سال 1378 به بعد، کارشناسی این رشته در دانشگاهها تدریس شد و تاکنون هیچ سرفصل مدون و مشخصی برای منابع مواد امتحانی آزمون ورودی این رشته وجود نداشته و پذیرفته شدگان از رشته های مختلف بوده اند، جهت یکدست شدن پذیرفته شدگان، آنها ملزم به گذراندن پیش نیاز (24 واحد) می باشند که تقریبا دو ترم به طول می کشد. پس از آن باید 28 واحد به علاوه 4 واحد پایان نامه را بگذرانند.  به عنوان نمونه، برخی از دروس پیش نیاز عبارتند از:

1. تاریخ شهر
2. سیر اندیشه ها در شهرسازی
3. کارگاه مقدماتی برنامه ریزی شهری
4. جامعه شناسی شهری
5. اقتصاد شهری
6. نظریه سیستمها در شهرسازی
7. آمار و روشهای کمی در شهرسازی
8. الگوسازی
9. شناخت فضاهای شهری
10. کاربرد کامپیوتر در شهرسازی
11. GIS
12. زبان تخصصی
13. و ................

اما برخی از دروس اصلی نیز عبارتند از:

1. اصول و مبانی برنامه ریزی شهری و منطقه ای
2. روشهای برنامه ریزی شهری و منطقه ای
3. زیرساختها
4. کارگاه برنامه ریزی شهری
5. برنامه ریزی مسکن
6. برنامه ریزی حمل و نقل
7. سمینار توسعه شهری
8. سمینار تدوین پایان نامه
9. و .......................

جدول گرایش‌ها وضرایب رشته شهرسازی

ردیف	ضرایب دروس گرایش	زبان عمومی و تخصصی	مباحث عمومی شهرسازی ایران	مبانی نظری برنامه ریزی شهری و منطقه ای	تاریخ معماری و شهرسازی	تاریخ شهر و شهرسازی	آمار و ریاضیات	مبانی نظری معماری	تحلیل فضاهای معماری و شهرسازی
1	برنامه ریزی شهری و منطقه ای	2	2	3	0	3	2	0	0
2	طراحی شهری	1	1	0	1	0	0	1	1

ظرفیت پذیرش گرایش برنامه ریزی شهری و منطقه‌ای

دوره‌ی روزانه

ردیف	دانشگاه محل تحصیل	ظرفیت پذیرش		ملاحظات
		نیم سال اول	نیم سال دوم
1	دانشگاه تربیت مدرس	8	-	پذیرش از طریق طرح آ.ت.ت
2	دانشگاه تهران	11	-
3	دانشگاه شهید بهشتی	14	-
4	دانشگاه شیراز	5	-	پذیرش از طریق طرح آ.ت.ت
5	دانشگاه علم و صنعت	10	-	پذیرش از طریق طرح آ.ت.ت
6	دانشگاه هنر اصفهان	14	-

دوره‌ی شبانه

ردیف	دانشگاه محل تحصیل	ظرفیت پذیرش		ملاحظات
		نیم سال اول	نیم سال دوم
1	دانشگاه تهران	6	-
2	دانشگاه شهید بهشتی	1	-
3	دانشگاه شیراز	5	-	پذیرش از طریق طرح آ.ت.ت
4	دانشگاه علم و صنعت	5	-	پذیرش از طریق طرح آ.ت.ت
5	دانشگاه هنر اصفهان	5	-

شهر دانشگاه	تهران	شهرستان	کل
روزانه	43	19	62
شبانه	12	10	22
***	55	29	84

ظرفیت پذیرش گرایش طراحی شهری

دوره‌ی روزانه

ردیف	دانشگاه محل تحصیل	ظرفیت پذیرش		ملاحظات
		نیم سال اول	نیم سال دوم
1	دانشگاه تربیت مدرس	8	-	پذیرش از طریق طرح آ.ت.ت
2	دانشگاه تهران	11	-
3	دانشگاه شهید بهشتی	14	-
4	دانشگاه علم و صنعت	10	-	پذیرش از طریق طرح آ.ت.ت

دوره‌ی شبانه

ردیف	دانشگاه محل تحصیل	ظرفیت پذیرش		ملاحظات
		نیم سال اول	نیم سال دوم
1	دانشگاه تهران	6	-
2	دانشگاه شهید بهشتی	1	-
3	دانشگاه علم و صنعت	5	-	پذیرش از طریق طرح آ.ت.ت

شهر دانشگاه	تهران	شهرستان	کل
روزانه	43	0	43
شبانه	12	0	12
***	55	0	55

ضرایب دروس کنکور سراسری شهرسازی (گرایش برنامه ریزی شهری و منطقه ای)

درس	ضریب	تعداد سوالات
زبان عمومی و تخصصی	2	30
مباحث عمومی شهرسازی ایران	2	30
مبانی نظری برنامه ریزی شهری و منطقه ای	3	30
تاریخ شهر و شهرسازی	3	30
آمار و ریاضیات	2	30

ضرایب دروس کنکور سراسری شهرسازی (گرایش طراحی شهری)

درس	ضریب	تعداد سوالات
زبان عمومی و تخصصی	1	30
مباحث عمومی شهرسازی ایران	1	30
مبانی نظری معماری	1	30
تاریخ معماری و شهرسازی	1	30
تحلیل فضاهای معماری و شهری	1	30

منابع مطالعاتی

فهرست منابع زبان تخصصی: 1.     سیف الدینی، فرانک، زبان تخصصی در برنامه ریزی شهری، آییژ، چاپ اول 1381 2.     سیف الدینی، فرانک، فرهنگ واژگان برنامه ریزی شهری و منطقه ای، دانشگاه شیراز، چاپ اول 1378 3.     سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران، واژگان فنی و مهندسی، سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران، چاپ اول 1380 4.     سلطانی، اماموردی، فرهنگ واژگان برنامه ریزی شهری (شهرسازی)، احرار تبریز، چاپ اول 1382 5.     یالپانیان، علی، جزوه زبان کنکور شهرسازی (برنامه‌ریزی شهری)، خانه شهرسازان ایران، 1384 6.     یالپانیان، علی، مجموعه سوالات طبقه‌بندی شده زبان کنکور شهرسازی (برنامه‌ریزی شهری)، خانه شهرسازان ایران، 1384 فهرست منابع اولیه آمار و ریاضیات: 1.     رفسنجانی صادقی، محمدرضا، ریاضیات پایه، مرکز نشر پرفسور حسابی، وابسته به دانشگاه صنعتی امیرکبیر (واحد تفرش)، چاپ دوم 1377 2.     رضوی، ماشاا......، جبر و آنالیز، راه علم، چاپ هفتم 1377 3.     ال.آلدر، هنری و بی. راسلر، ادوارد، مقدمه ای بر احتمالات و آمار، مترجمین: عباسعلی زالی و جمشی جعفری شبستری، دانشگاه تهران، چاپ چهارم 1373 4.     قندهاری، احمد، جبر، حساب و آنالیز، مدرسه، چاپ ششم، 1378 5.     هاکسهولد، ویلیام، چاپ دوم 1377، مقدمه ای بر سیستمهای اطلاعات جغرافیایی شهری، ترجمه نوریان، فرشاد، شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری 6.     مدیری، مهدی، 1378، سیستمهای اطلاعات جغرافیایی GIS، در مقالاتی درباره سیستمهای اطلاعات جغرافیایی، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح 7.     یالپانیان، علی، جزوه آمار و ریاضیات کنکور شهرسازی (برنامه‌ریزی شهری)، خانه شهرسازان ایران، 1384 8.     یالپانیان، علی، مجموعه سوالات طبقه‌بندی شده آمار و ریاضیات کنکور شهرسازی (برنامه‌ریزی شهری)، خانه شهرسازان ایران، 1384 9.     رنجبران، هادی، آمار و احتمالات فهرست منابع اصلی تخصصی گرایش برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای: 1.   زیاری، کرامت ا....؛ اصول و روشهای برنامه ریزی منطقه ای؛ یزد: دانشگاه یزد؛ 1378. 2.   مشهدی زاده دهاقانی، ناصر؛ تحلیلی از ویژگیهای برنامه ریزی شهری در ایران؛ تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران؛ چاپ سوم؛ 1378 3.   شیعه، اسماعیل؛ مقدمه ای بر مبانی برنامه ریزی شهری؛ تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران، مرکز انتشارات، 1379. 4.   شیعه، اسماعیل؛ با شهر و منطقه در ایران؛ تهران: دانشگاه علم و صنعت؛ 1378. 5.   موریس، جیمز؛ تاریخ شکل شهر، تا انقلاب صنعتی؛ ترجمه: راضیه رضازاده؛ تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، چاپ دوم، 1374. 6.   زیاری، کرامت ا...؛ برنامه ریزی شهرهای جدید؛ تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)؛ 1379. 7.   یالپانیان، علی، خلاصه مباحث کنکور کارشناسی ارشد شهرسازی (برنامه‌ریزی شهری)، خانه شهرسازان ایران، 1385. 8.   یالپانیان، علی، مجموعه سوالات طبقه‌بندی شده دروس تخصصی (مباحث عمومی شهرسازی ایران، مبانی نظری برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای و تاریخ شهر و شهرسازی) کنکور شهرسازی (برنامه‌ریزی شهری)، خانه شهرسازان ایران، 1385. 9.   یالپانیان، علی؛ مجوعه نکات و پرسشهای چهارگزینه‌ای کنکور کارشناسی‌ارشد شهرسازی (برنامه‌ریزی و طراحی شهری)؛ 1385. 10.                       جنگجو، شهرام، خلاصه مباحث اساسی کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری و منطقه ای و طراحی شهری، پردازش، چاپ اول 1381 11.                       حبیبی، سید محسن؛ از شار تا شهر؛ تهران: دانشگاه تهران؛ 1378. 12.                       شوای، فرانسواز؛ شهرسازی، تخیلات و واقعیات؛ ترجمه: دکتر سید محسن حبیبی؛ تهران: دانشگاه تهران، موسسه انتشارات و چاپ، 1375. 13.                       مجتهدزاده، غلامحسین؛ برنامه ریزی شهری در ایران- انتشارات پیام نور 14.                       کتاب سبز (راهنمای شهرداریها)-جلد پنجم: طرحهای شهری در ایران 15.                       معصومی اشکوری،سید حسن؛اصول و مبانی برنامه ریزی منطقه ای؛1376 16.                       دانشور، تورج، طرح ریزی کالبدی و برنامه ریزی منطقه ای در ایران، آذرخش، چاپ اول 1381 17.                       احسن، مجید ، مجموعه قوانین و مقررات شهرسازی، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، چاپ اول 1382 18.                       ربانی، رسول، جامعه شناسی شهری، سمت، چاپ اول 1381 19.                       قریب، فریدون؛ شبکه ارتباطی در طراحی شهری؛ تهران: دانشگاه تهران؛ 1376. 20.       استروفسکی، واتسلاف؛ شهرسازی معاصر، از نخستین سرچشمه‌ها تا منشور آتن؛ ترجمه: لادن اعتضادی؛ تهران: مرکز نشر دانشگاهی؛ 1378. 21.       برآبادی، محمود؛ الفبای شهر (مجموعه مقالات ماهنامه شهرداریها)؛ تهران: سازمان شهرداریها و دهیاریهای کشور؛ 1384. 22.       جنگجو، شهرام؛ مجموعه سوالهای کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای و طراحی شهری، تهران: پردازشگران؛ چاپ سوم1382. 23.                       کامروا، سیدمحمدعلی؛ مقدمه‌ای بر شهرسازی معاصر ایران؛ تهران: دانشگاه تهران؛ 1384. فهرست منابع اصلی درس مباحث عمومی شهرسازی ایران در گرایش طراحی شهری: 1.   شیعه، اسماعیل؛ مقدمه ای بر مبانی برنامه ریزی شهری؛ تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران، مرکز انتشارات، 1379. 2.   زیاری، کرامت ا...؛ برنامه ریزی شهرهای جدید؛ تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)؛ 1379. 3.   یالپانیان، علی، خلاصه مباحث کنکور کارشناسی ارشد شهرسازی (برنامه‌ریزی شهری)، خانه شهرسازان ایران، 1385. 4.   یالپانیان، علی، مجموعه سوالات طبقه‌بندی شده دروس تخصصی (مباحث عمومی شهرسازی ایران، مبانی نظری برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای و تاریخ شهر و شهرسازی) کنکور شهرسازی (برنامه‌ریزی شهری)، خانه شهرسازان ایران، 1385. 5.   یالپانیان، علی؛ مجوعه نکات و پرسشهای چهارگزینه‌ای کنکور کارشناسی‌ارشد شهرسازی (برنامه‌ریزی و طراحی شهری)؛ 1385. 6.   جنگجو، شهرام، خلاصه مباحث اساسی کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری و منطقه ای و طراحی شهری، پردازش، چاپ اول 1381 7.   کتاب سبز (راهنمای شهرداریها)-جلد پنجم: طرحهای شهری در ایران 8.   احسن، مجید ، مجموعه قوانین و مقررات شهرسازی، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، چاپ اول 1382 9. برآبادی، محمود؛ الفبای شهر (مجموعه مقالات ماهنامه شهرداریها)؛ تهران: سازمان شهرداریها و دهیاریهای کشور؛ 1384. 10.       جنگجو، شهرام؛ مجموعه سوالهای کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای و طراحی شهری، تهران: پردازشگران؛ چاپ سوم1382. فهرست منابع اصلی درس تاریخ معماری و  شهرسازی در گرایش طراحی شهری: 1.   بنه‌ولو، لئوناردو؛ تاریخ شهر 2.   بنه‌ولو، لئوناردو؛ آشنایی با تاریخ معماری 3. استروفسکی، واتسلاف؛ شهرسازی معاصر، از نخستین سرچشمه‌ها تا منشور آتن؛ ترجمه: لادن اعتضادی؛ تهران: مرکز نشر دانشگاهی؛ 1378. 4.   حبیبی، سید محسن؛ از شار تا شهر؛ تهران: دانشگاه تهران؛ 1378. 5. شوای، فرانسواز؛ شهرسازی، تخیلات و واقعیات؛ ترجمه: دکتر سید محسن حبیبی؛ تهران: دانشگاه تهران؛ 1375. 6. موریس، جیمز؛ تاریخ شکل شهر، تا انقلاب صنعتی؛ ترجمه: راضیة رضازاده؛ جلد اول و دوم؛ تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران؛ 1374. 7.   زارعی، محمد ابراهیم؛ آشنایی با معماری جهان؛ همدان: فن‌آوران؛ 1379. 8.   سلطان‌زاده، حسین؛ فضاهای شهری در بافتهای تاریخی ایران؛ تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی؛ 1370. 9.   یالپانیان، علی، خلاصه مباحث کنکور کارشناسی ارشد شهرسازی (برنامه‌ریزی شهری)، خانه شهرسازان ایران، 1385. 10.                       یالپانیان، علی، مجموعه سوالات طبقه‌بندی شده دروس تخصصی (مباحث عمومی شهرسازی ایران، مبانی نظری برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای و تاریخ شهر و شهرسازی) کنکور شهرسازی (برنامه‌ریزی شهری)، خانه شهرسازان ایران، 1385. 11.                       یالپانیان، علی؛ مجوعه نکات و پرسشهای چهارگزینه‌ای کنکور کارشناسی‌ارشد شهرسازی (برنامه‌ریزی و طراحی شهری)؛ 1385. 12.                       جنگجو، شهرام، خلاصه مباحث اساسی کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری و منطقه ای و طراحی شهری، پردازش، چاپ اول 1381 13.                       جنگجو، شهرام؛ مجموعه سوالهای کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای و طراحی شهری، تهران: پردازشگران؛ چاپ سوم1382

منبع:خانه شهرسازان ایران

تعریف شهر

شهر ، طی دهه‌های اخیر، از سوی اندیشمندان جغرافیا، جامعه شناسی، اقتصاد، جمعیت شناسی و برخی علوم دیگر، تعاریف متعددی از شهر ارائه شده‌است و جامعه شناسان از جمله انگلس و مارکس، شهر را محل تمرکز جمعیت، ابزار تولید، سرمایه، نیازها و احتیاجات و غیره می‌دانند که تقسیم کار اجتماعی، در آنجا صورت گرفته‌است. جغرافی دانان، شهر را منظره‌ ای مصنوعی از خیابانها، ساختمانها، دستگاهها و بناهایی می‌دانند که زندگی شهری را امکانپذیر می‌سازد.

تعریف شهر

کلاس‌ درس برخطی مربوط به موضوع این مقاله در کلاس‌های درس اینترنتی در بخش مطالعات شهری موجود است.

مورخان، شهر را با توجه به قدمت آن، تعریف می‌کنند و از نظر اقتصاددانان، شهر به جایی اطلاق می‌شود که معیشت غالب ساکنان آن، بر پایه کشاورزی نباشد. جمعیت شناسان نیز، تعداد جمعیت یک نقطه را، ملاک شهری بودن آن نقطه می‌دانند. اندیشمندان طراحی شهری شهر را مجموعه پیچیدهٔ سازمان یافته‌ای می‌دانند که متشکل از سه مولفه اصلی کالــبد، تصورات، و فعالیت می‌باشد، که پیوسته در حال تغییر و تحول است. شهرشناسان شهر را محلی می‌دانند که بشر دست از زمین کشیده و فکر کردن را آغاز می‌کند.

 نظریات شهرشناسی

نخستین شهرها، در بین النهرین پدید آمدند.

• تعریف جامعه شناسی: محل اجتماع جوامع انسانی که بزرگ‌تر از قریه و دارای حکومت است.
• تعریف جغرافیائی: محلی که حداقل ۵۰ هکتار وسعت و ۵۰ هزار نفر جمعیت داشته باشد.
• معماری: سازه‌ای که دارای خیابان‌های اصلی و فرعی است و خیابان‌های اصلی به صورت عمود بر هم باشند. (عمومیت ندارد) مثال نقض: پاریس.

پیشینه نام

این واژه در زبان اوستایی و پارسی هخامنشی ««خشتهر»» و بمعنی سرزمین و کشور است که در فارسی نو شهر شده و بجای بلده عربی بکار می‌رود یعنی از جمله واژگانی است در فارسی که دایره مفهوم پارینه آنها تنگتر شده‌است، همچون دیه یا ده که در پارسی هخامنشی «دهیو» و در اوستا «دخیو» بمعنی کشور یا مملکت است. نام ایران در دوره هخامنشیان نیز ««آریانام خشتهرام»» بوده بمعنی «سرزمین و پادشاهی آریاییان». اینکه از واژه خشتهره، در فارسی نو ««خ»» افتاده و «شهر» شده نظیر بسیار دارد چون خشنا = شناختن، خشب = شب، آوخشتی = آشتی و جز آن. گاهی آن ««خ»» اصلی ماقبل شین همچنان در فارسی بجا مانده چون خشنو = خشنود. هرچند امروزه از مفهوم واژه شهر کاسته شده اما وسعت دیرین آن از واژه‌های ایرانشهر و شهریار هویداست. خشتهر = شهر از مصدر «خشی» درآمده که بمعنی شاهی کردن و فرمان راندن و توانستن و یارستن است.

پسوند شهر

شهر همچنین به عنوان پسوند یا پیشوند برای ساختن نام شهرها و شهرک‌ها و گاه محله‌ها به‌کار می‌رود. تعدادی از شهرها و شهرک‌ها و محله‌هایی که نامشان با این پسوند ساخته شده عبارت‌اند از:

با پسوند در ایران: آکام‌شهر، بهشهر، گلشهر، زیباشهر، پیرانشهر، ایران‌شهر، آرین‌شهر (سده پیشین در خراسان)، نوشهر، خمینی‌شهر، شیلاشهر، سیمین‌شهر، نگین‌شهر، مینوشهر، خسروشهر و...

با پیشوند در ایران: شهرِ سوخته، شهر بابک، شهر نو، شهرآشوب، شهرشادی، شهرآرا و...

خارج از ایران:
ترکیه: ویران‌شهر و اسکی‌شهر.

ترکیب این پسوند فارسی با واژه‌های عربی نیز برای نامگذاری شهرهای ایران، پس از انقلاب ۱۳۵۷ در مورد برخی شهرها اعمال شده از جمله:

• سعادت‌شهر، اسلام‌شهر، رضوان‌شهر (پیش از انقلاب بوده) و غیره.

شهر به عنوان پیشوند

• شهر بابک ، شهر سوخته ، شهر پیر .

برای دریافت مقالات مربوط به زمینه شهری به سایت مرجع مدیریت شهری مراجعه نمایید http://www.urbanmanagement.ir

انواع طرحهای شهری

در متن این مقاله از هیچ منبع و مأخذی نام برده نشده‌است. شما می‌توانید با افزودن منابع بر طبق اصول اثبات‌پذیری و شیوه‌نامهٔ ارجاع به منابع، به ویکی‌پدیا کمک کنید. مطالب بی‌منبع احتمالاً در آینده حذف خواهند‌ شد.

‎

1- طرح هادی شهری ( Guide plan )

2- طرح جامع شهری ( Master plan )

3- طرح تفصیلی شهری ( Detailed plan )

1- طرح هادی شهری ( Guide plan )

طرح هادی شهری بیشتر برای شهرهای کوچک و شهرهایی که تا حدود 25000 نفر جمعیت دارند، تهیه میشود.

طرح هادی در حقیقت تعیین کننده اصول کلی توسعه شهرهاست. در این طرح بیشتر هدایت توسعه شهرها مورد توجه قرار دارد.از طرح هادی میتوان به عنوان برنامه ی راهنمای توسعه شهر نام برد .

این طرح، برنامه ی قبل از اجرای طرح جامع است. طرح هادی برای شهرهایی تهیه میگردد که یا فاقد بودجه طرح جامع میباشند و یا امکان اجرای طرح جامع در آنها، فراهم نشده است.

طرح هادی در کشور ما، دارای سابقه طولانی تری نسبت به طرح جامع است؛ سازمان مسئول طرحهای هادی شهری نیز وزارت کشور میباشد.

2- طرح جامع شهری ( Master plan )

طرح جامع شهر عبارت است از طرح بلند مدتی که در آن نحوه استفاده از اراضی و منطقه بندی مربوط به حوزه های مسکونی، صنعتی، بازرگانی، اداری، کشاورزی، تاسیسات و تجهیزات و تسهیلات شهری و نیازمندی های عمومی شهری، خطوط کلی ارتباطی و محل مراکز انتهای خط ( ترمینال ) و فرودگاه ها و بنادر و سطح لازم برای ایجاد تاسیسات و تجهیزات و تسهیلات عمومی مناطق نوسازی، بهسازی و اولویت های مربوط به آن تعیین می شود و ضوابط و مقررات مربوط به کلیه موارد فوق و همچنین ضوابط مربوط به حفظ بنا و نماهای تاریخی و مناظر طبیعی تهیه و تنظیم می گردد.

در واقع طرح های جامع در دو مرحله تهیه می شوند. مرحله اول شامل انجام بررسی ها، شناخت وضع موجود شهر مانند مطالعات جغرافیایی، اقلیمی، تاریخی و بررسی ویژگی های اقتصادی، اجتماعی و کالبدی شهر و در بخش آخر این مطالعات جمع بندی و تجزیه و تحلیل می باشد. در مرحله دوم، طرح کالبدی شهر و گزارش های مربوطه ارایه می شود.

طرح جامع شهری، به منظور تدوین برنامه و تعیین جهات توسعه ی شهر و تامین نیازمندیهای آن بر مبنای پیش بینی ها و اهداف توسعه شهری، تهیه میشود. طرح جامع بیشتر در مورد شهرهای بزرگ و یا شهرهایی که بیش از 25000 نفر جمعیت دارند، به مرحله ی انجام در می آید. طرح جامع، عبارتست از برنامه ای که به صورت راهنما عمل کند.

در حقیقت، طرح جامع را میتوان سیستمی دانست که خط مشی اصولی و کلی سیاست های شهری را تعیین می کند.

از طرف دیگر، طرح جامع را می توان منطقی جهت انتخاب الگوی صحیح استفاده از اراضی شهری دانست.

روش مطالعه و انجام یک طرح جامع شهری، عبارت است از مطالعه وضع موجود، تجزیه تحلیل و نتیجه گیری از وضع موجود، تعیین اهداف و اولویتها، انجام پیش بینی های لازم، ارائه طرحها و برنامه های توسعه شهری و اجرای آنها.

طرح جامع شهری، بیشتر به منظور ترویج ضوابط شهرسازی، کنترل توسعه شهرها، گرایش به نظام برنامه ریزی و هماهنگ سازی بخشهای مختلف اقتصادی و اجتماعی، با توجه به کیفیت محیط زیست و بر اساس شناخت حوزه های نفوذ طبیعی، اجتماعی و اقتصادی شهرها تهیه میشود.

با توجه به تعاریف مذکور ویژگی های اساسی طرح جامع شهری را چنین می توان برشمرد: الف ) طرح جامع، طرحی است کالبدی فضایی که با بهره گیری از تحولات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعه شهری، به بهبود سازمان فضایی شهر و رفاه اجتماعی مردم می پردازد. ب) طرح جامع از نظر زمان میان مدت و به لحاظ مقیاس برخورداری کلی است و سیاست های کلی توسعه شهر را تا مدت ده سال تعیین مینماید.

پ ( در طرح جامع نه تنها خود طرح بلکه منطقه آن نیز مورد توجه قرلر می گیرد.

ت) طرح جامع وسیله ای است برای سهل کردن تصمیم گیری و سیاست گذاری؛ که نقش هدایتی آن از جنبه های با ارزش طرح است.

پس از انقلاب نام طرح های جامع به طرح های توسعه و عمران و حوزه نفوذ شهرها تغییر یافت. به دلایلی نیز مراحل کار از دو مرحله به چهار مرحله افزایش یافت.

مقیاس نقشه های شهری، در طرح های جامع شهری اغلب 10000/1 ، 5000/1 ، 2500/1 است.

3- طرح تفصیلی شهری ( Detailed plan )

طرحی است که بر اساس معیارها و ضوابط کلی طرح جامع، نحوه استفاده از زمین های شهری را در سطح محلات مختلف شهر و موقعیت و مساحت دقیق زمین برای هر یک از آنها و وضع دقیق و تفصیلی شبکه عبور و مرور و میزان تراکم جمعیت، تراکم در واحدهای شهری، اولویت های مربوط به مناطق بهسازی، توسعه و حل مشکلات شهری و موقعیت کلیه عوامل مختلف شهری در آن تعیین می شود.

طرح تفصیلی متعاقب طرح جامع شهری و به منظور انجام برنامه های اجرایی تصویب شده ی این طرح صورت می پذیرد.

طرح تفصیلی در حقیقت، تنظیم برنامه های مفصل و انجام اقدامات جزء به جزء در مناطق و محلات شهری و طراحی آنهاست.

طرح تفصیلی شامل چهار مرحله به قرار زیر است:

1- مرحله بازشناسی

2- مرحله تثبیت برنامه ها و طرح های اجرایی

3- مرحله تشخیص و تعیین اولویت ها

4- مرحله انجام و اجرای محتوای طرح و کاربرد اراضی

اندازه نقشه ها در طرح های تفصیلی معمولاً 500/1 ، 1000/1 ، 2000/1 است.

سازمان مسئول طرح های جامع و تفصیلی وزارت مسکن و شهرسازی است.

ضمناً یادآور میشود سابقه ی تهیه ی طرح های جامع و تفصیلی در ایران به حدود سالهای 47-1346 باز میگردد.

منابع

• فرهنگ ایران باستان .
• یشتا
• دانشنامه رشد
• سایت مرجع مدیریت شهری
• آیین‌نامه تقسیمات کشوری از سایت استانداری کردستان

برای دستیابی به مقالات و پیوند های به روز مطالب رشته مدیریت شهری به سایت مرجع مدیریت شهری مراجعه نمایید

• کتاب مقدمه ای برمبانی برنامه ریزی شهری(تالیف مهندس اسماعیل شیعه)

• مجله الکترونیکی پرشین ژئو

http://www.urbanmanagement.ir 

http://fa.wikipedia.org/

لیست کتابهای مهندسی شهرسازی

لیست کتابهای مهندسی شهرسازی

کتابهای مفید برای طراحی شهری

 کتابهای مفید برای طراحی شهری

علاقه من به شهرسازی

به نظر من این رشته واقعا جالب از این لحاظ که در سهای باحالی داره 

مثل طراحی 

یا مثل جامعه شناسی ،اقتصاد وجغرافیاو... 

مثلا وقتی شما یک پارک طراحی می کنید باید بدانید که در بضی فرهنگ ها روی چمن نمی روند ولی در بعضی فرهنگ ها روی چمن میروند، پس باید چمن را متناسب با محیط طراحی کرد. 

یا در  درس درک بیان شما با حالات رفتاری افراد آشنا ی شوید. 

...

برنامه ریزی شهری

برنامه ریزی شهری 

منابع اولویت دار برنامه ریزی شهری و منطقه ای 

1. شیعه، اسماعیل؛ مقدمه ای بر مبانی برنامه ریزی شهری؛ تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران، مرکز انتشارات، 1379
2. زیاری، کرامت ا...؛ برنامه ریزی شهرهای جدید؛ تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)؛ 1379
3. مجتهدزاده، غلامحسین؛ برنامه ریزی شهری در ایران- انتشارات پیام نور
4. احسن، مجید ، مجموعه قوانین و مقررات شهرسازی، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، چاپ اول 1382
5. قریب، فریدون؛ شبکه ارتباطی در طراحی شهری؛ تهران: دانشگاه تهران؛ 1376
6. سعیدنیا،احمد؛ کتاب سبز (راهنمای شهرداری‌ها)-جلد اول:شهرسازی .جلد دوم:کاربری زمین. جلد پنجم: طرح‌های شهری در ایران
7. حبیبی، محسن  ، مسایلی.صدیقه؛ سرانه کاربری‌های شهری، وزارت مسکن و شهرسازی
8. عابدین درکوش، سعید؛ درآمدی به اقتصاد شهری . مرکز نشر دانشگاهی
9. پور محمدی، محمد رضا؛ برنامه ریزی کاربری اراضی شهری . سمت
10. کامروا، سیدمحمدعلی؛ مقدمه‌ای بر شهرسازی معاصر ایران؛ تهران: دانشگاه تهران؛ 1384
11. پور محمدی، محمد رضا؛ برنامه ریزی مسکن . سمت
12. توسلی، محمود؛ طراحی فضای شهری(جلد اول و دوم). مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی
13. زنجانی، حبیب الله ؛ مجموعه مباحث و روش‌های شهرسازی(جلد1: جمعیت). وزارت مسکن و شهرسازی
14. رفیعی، مینو ؛ مجموعه مباحث و روش‌های شهرسازی(جلد3: اقتصاد). وزارت مسکن و شهرسازی
15. رهنمایی، محمد تقی ؛ مجموعه مباحث و روشهای شهرسازی(جلد4: جغرافیا). وزارت مسکن و شهرسازی

  مبانی نطری برنامه ریزی شهری و منطقه ای:

1. پاپلی یزدی، محمد حسین؛ نظریه‌های شهر و پیرامون. سمت؛1382
2. زیاری، کرامت ا....؛ اصول و روش‌های برنامه ریزی منطقه ای؛ یزد: دانشگاه یزد؛ 1378
3. شیعه، اسماعیل؛ با شهر و منطقه در ایران ؛ تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران، مرکز انتشارات، 1378
4. دانشور، تورج، طرح ریزی کالبدی و برنامه ریزی منطقه ای در ایران، آذرخش، چاپ اول 1381
5. معصومی اشکوری،سید حسن؛اصول و مبانی برنامه ریزی منطقه ای؛1376
6. مهدی زاده.جواد؛ برنامه ریزی راهبردی توسعه شهری. وزارت مسکن و شهرسازی
7. ترجمه لادن اعتضادی؛ معماری و شهرسازی قرن بیستم. دانشگاه شهید بهشتی؛1381

 تاریخ شهر و شهرسازی:

1. حبیبی، سید محسن؛ از شار تا شهر؛ تهران: دانشگاه تهران؛ 1378
2. شوای، فرانسواز؛ شهرسازی، تخیلات و واقعیات؛ ترجمه: دکتر سید محسن حبیبی؛ تهران دانشگاه تهران، موسسه انتشارات و چاپ، 1375
3. موریس، جیمز؛ تاریخ شکل شهر، تا انقلاب صنعتی؛ ترجمه: راضیه رضازاده؛ تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، چاپ دوم، 1374
4. استروفسکی، واتسلاف؛ شهرسازی معاصر، از نخستین سرچشمه‌ها تا منشور آتن؛ ترجمه: لادن اعتضادی؛ تهران: مرکز نشر دانشگاهی؛ 1378
5. پاپلی یزدی.محمد حسین؛ نظریه های شهر و پیرامون. سمت؛1382
6. کامروا، سیدمحمدعلی؛ مقدمه‌ای بر شهرسازی معاصر ایران؛ تهران: دانشگاه تهران؛ 1384
7. سلطان‌زاده،‌حسین؛ مقدمه ای بر تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران . انتشارات امیر کبیر